Nocne niebo nad Łodzią: maj 2017

Na wieczornym wiosennym niebie, nisko nad południowym horyzontem, położone są gwiazdozbiory Kruka i Pucharu. Prawdopodobnie w warunkach miejskich nie uda się ich dostrzec, ale poza miastem z dostępem do niskiego południowego horyzontu nie powinno być z tym problemów. Położenie obu gwiazdozbiorów zaznaczono na okrągłej mapie nieba.

Ciekawym obiektem głębokiego nieba w granicach konstelacji Kruka jest para zderzających się galaktyk, której nazwa katalogowa to NGC 4038-39. Zderzenia galaktyk w kosmosie nie należą do rzadkości. Jedna z hipotez astronomicznych mówi o tym, że w ten sposób galaktyki ewoluują. W wyniku wielu zderzeń galaktyki spiralne zamieniają się w eliptyczne. W tych spiralnych — tak jak w NGC4038 i NGC4039 — jest wiele materiału, z którego mogą powstawać nowe gwiazdy i układy planetarne. Podczas zderzeń galaktyk często dochodzi do wzmożenia aktywności gwiazdotwórczej ze względu na zagęszczanie się gazu w trakcie kolizji. Oddziaływanie materii dwóch galaktyk ma jednak również i destrukcyjne skutki. O ile zderzenia gwiazd podczas tego zjawiska są mało prawdopodobne, to gaz i pył galaktyk zderzając się jest również wyrzucany z nowo formułującego się obiektu. Te wyrzucone strugi gazu są dobrze widoczne na zdjęciach, jako długie i wąskie smugi ciągnące się za galaktykami.

Galaktyki Anteny

Ostatecznie w wyniku procesu powstawania gwiazd i wyrzucania gazu poza obręb galaktyki, powstająca galaktyka eliptyczna pozbawiana jest materiału, z którego mogą powstać nowe gwiazdy. Jak wynika z obserwacji, galaktyki eliptyczne rzeczywiście złożone są głównie z wyewoluowanych, starych gwiazd a galaktyki spiralne zawierają wiele młodych gwiazd. Kolejna cecha różniąca galaktyki spiralne i eliptyczne to ich wielkość. Zwykle te eliptyczne są większe, ponieważ powstały z wielu galaktyk spiralnych.

Za zachodnią granicą Kruka położona jest konstelacja Pucharu. Jej najjaśniejszą gwiazdą jest д Crateris. Obiekt około 22,5 razy większy od naszego Słońca, przez co świecący ponad 170 razy jaśniej niż Słońce. Temperatura na powierzchni д Crateris wynosi około 4200oC (na Słońcu ok. 6000oC).  Od Ziemi oddalona jest o około 186 lat świetlnych. Pośród wielu gwiazd i obiektów mgławicowych na tle Pucharu położony jest obiekt, którego pojedyncze gwiazdy nie są widoczne nieuzbrojonym okiem. Jednak dzięki wielu teleskopowym obserwacjom położenia i ruchu gwiazd tej konstelacji udało się odkryć niewielką galaktykę, która krąży wokół naszej Drogi Mlecznej. Nazwano ją „Puchar 2” i jest jedną z galaktyk nazywanych karłowatymi, dużo mniejszych od Drogi Mlecznej i posiadających często nieregularny kształt. Odkryto ją niedawno, w 2016 roku. Puchar 2 odległa jest od Ziemi o około 380 tysięcy lat świetlnych i jest czwartą co do wielkości galaktyką satelitarną Drogi Mlecznej, inne to Galaktyka Karłowata w Strzelcu i Obłoki Magellana. Zdarza się, że te orbitujące galaktyki przecinają płaszczyznę dysku Drogi Mlecznej. Na przykład Galaktyka Karłowata w Strzelcu wielokrotnie przechodziła przez dysk Drogi Mlecznej. Powoduje to wyrywanie z niej gwiazd, które zostawiane są na trasie jej ruchu. Obserwacje Pucharu 2 sugerują, że w przyszłości również zderzy się z Drogą Mleczną. Będzie to jednak jej pierwsze spotkanie z płaszczyzną naszej Galaktyki. Wskazuje na to kształt Pucharu 2, który jest niezwykle owalny. Oznaczać to może, że Puchar 2 dotychczas nie znalazł się w pobliżu żadnej dużej masy mogącej zmienić jej kształt.

Maj to w dalszym ciągu dobry czas na obserwacje największej planety Układu Słonecznego - Jowisza. Przez cały miesiąc po zachodzie Słońca odnajdziemy go jasno świecącego nad południowo-wschodnim horyzontem w pierwszej połowie miesiąca a nad południowym horyzontem w drugiej połowie miesiąca. Przez cały maj Jowisz widoczny będzie jeszcze nawet w łunie wschodzącego Słońca.  Również Mars przy dobrych warunkach atmosferycznych może być widoczny po zachodzie Słońca nisko nad północno-zachodmin horyzontem. Jowisz to jedna z dwóch planet gazowych, które na niebie łatwo jest odnaleźć nieuzbrojonym okiem. Kolejną jest Saturn, który w pierwszej połowie maja widoczny będzie w drugiej części nocy a pod koniec miesiąca będzie można go dostrzec jeszcze przed 23, nisko nad południowo-wschodnim horyzontem. Podobnie jak Jowisz, przez cały miesiąc, Saturn widoczny będzie jeszcze na krótko przed wschodem Słońca. Z pozostałych planet o świcie nisko nad wschodnim horyzontem widoczna będzie bardzo jasno świecąca planeta Wenus.

Mapa nocnego nieba nad Łodzią w maju 2017 r.