Nocne niebo nad Łodzią w grudniu 2019

Grudzień to doskonała pora do obserwacji nieba. Choć temperatura nie zachęca do wyjścia na zewnątrz, to niebo jest bardzo ciemne (oczywiście z dala od świateł miejskich), gdyż Słońce skrywa się głęboko pod horyzont. Początek astronomicznej zimy nastąpi 22 grudnia o godzinie 05:19  czasu lokalnego jednak gwiazdozbiory zimowe możemy obserwować od początku miesiąca.  Podziwiać możemy bardzo charakterystyczne, łatwe do identyfikacji konstelacje: Oriona, Wielkiego i Małego Psa, Byka, w których świecą bardzo jasne gwiazdy. Najjaśniej na nocnym niebie świeci Syriusz w konstelacji Wielkiego Psa. Nic więc dziwnego, że Syriusz zwracał uwagę już w czasach starożytnych. Szczególną rolę odgrywał w Egipcie faraonów, kiedy krótko po heliakalnym wschodzie Syriusza następowały wylewy Nilu zapewniające obfitość plonów. Łatwo go znajdziemy na niebie, przedłużając gwiazdy pasa Oriona w dół. Jest to gwiazda niemal dwukrotnie większa od naszego Słońca i gorętsza – ok. 10 tys. oC. Jest to jedna z najbliższych gwiazd – 8,6 lat świetlnych od Ziemi. Inne jasne gwiazdy to między innymi  Betelgeza, Procjon, Kastor i Polluks.

 

Niebo nad Łodzią w grudniu 2019

    
Na tle gwiazdozbiorów świecić będą planety, "gwiazdy błądzące", jak je nazywano w starożytności. Na początku miesiąca Wenus widoczna będzie jako gwiazda wieczorna, nisko na południowo-zachodniej stronie nieba w konstelacji Strzelca. W kolejnych dniach warunki do obserwacji będą się poprawiać, gdyż planeta będzie coraz wyżej na niebie, przechodząc do gwiazdozbioru Koziorożca. Natomiast pogarszać się będą warunki obserwacji Jowisza i Saturna. Jowisz, tuż po zachodzie Słońca, widoczny będzie nisko nad południowo-wschodnim horyzontem na granicy Skorpiona i Strzelca. Niestety, w miarę upływu kolejnych dni będzie coraz niżej, aż w połowie miesiąca skryje się w promieniach Słońca.  Posiadacze dobrych lornetek lub niewielkich teleskopów mogą obserwować cztery największe, tzw. księżyce Galileuszowe: Io, Europę, Ganimedesa i Kalisto. Saturna można obserwować wieczorem na południowo-wschodnim niebie w konstelacji Strzelca. Pod koniec miesiąca będzie praktycznie niewidoczny gdyż znajdzie się już zbyt blisko Słońca. Pojawi się na porannym niebie dopiero po nowym roku. Do połowy miesiąca, na porannym niebie,  nad południowo-wschodnim horyzontem w gwiazdozbiorze Wagi zobaczymy Merkurego. Potem znajdzie się już zbyt blisko Słońca. Piąta planeta widoczna gołym okiem - Mars - przewędruje w ciągu miesiąca z Panny do Wagi. Na początku grudnia zobaczymy go rano nad południowo-wschodnim horyzontem. Później świecić będzie, po zachodzie Słońca, na południowym-wschodzie.

Warto spojrzeć w niebo 11 grudnia ok. godziny 16, kiedy to dojdzie do koniunkcji Wenus z Saturnem w odległości 1° 48´. 
W przeddzień Wigilii 23 grudnia o godz. 04:26 Księżyc i Mars znajdą się w odległości 3°21'
18 grudnia Księżyc znajdzie się w perygeum, czyli najbliżej Ziemi, w odległości 370 271 km.
    
Przebieg faz Księżyca w tym miesiącu wygląda następująco:
04 grudnia - I kwadra w gwiazdozbiorze Wodnika o 07: 57
12 grudnia - pełnia w Byku o 06:11
19 grudnia - ostatnia kwadra w Pannie o 05:56
26 grudnia - nów w Strzelcu o 06:15

0d 4 do 17 grudnia aktywny jest rój Geminidów pochodzący od planetoidy Phaeton. Maksimum przewidywane jest na noc 13/14 grudnia (ZHR ok. 120). Warunki do obserwacji będą słabe gdyż Księżyc będzie dopiero 2 dni po pełni.

W nocy z 22 na 23 grudnia możemy spodziewać się maksimum roju Ursydów o przewidywanej liczbie ZHR 10 (bywa też 50). Widoczność tzw. spadających gwiazd będzie gorsza, gdyż Księżyc będzie 4 dni po ostatniej kwadrze. Warto poświęcić trochę czasu na obserwacje. Może  spełni się jakieś marzenie?

W tym miesiącu szanse na obserwacje, co najmniej przez lornetkę, daje nam kometa 289P/Blanpain. Jej historia jest nietypowa. Kometa została odkryta 28 listopada 1819 roku przez Jean-Jacqes’a Blanpaina. Następnie obiekt został zagubiony na prawie 200 lat. 5 października 2002 roku w programie Catalina Sky Survey odkryto obiekt 2003 WY25, uznany za asteroidę. Po dalszych badaniach jej orbity uznano, że to zaginiona kometa. Od początku miesiąca będzie wędrować na tle gwiazdozbioru Wodnika a pod koniec znajdzie się na granicy Ryb i Pegaza. Jej jasność będzie rosła (wg przewidywań) od 6,9 do 5,5 magnitudo. Komety to bardzo nieprzewidywalne obiekty, stąd jej jasność może jednak okazać mniejsza od prognozowanej. A może jednak mile nas zaskoczy? 

Po Orionie drugą najbardziej kojarzoną z zimowym niebem konstelacją jest Byk. W 1852 roku brytyjski astronom John Hind odkrył w nim gwiazdę, która ma oznaczenie T Tauri. Jest to obiekt odległy o 576 lat świetlnych i 10. wielkości gwiazdowej, czyli niedostępny do obserwacji gołym okiem. Gwiazda ta stała się prototypem grupy gwiazd zmiennych nieregularnych, określanych jako T Tauri, będących wciąż w stanie formowania. Dopiero co powstała gwiazda zazwyczaj przechodzi przez cztery etapy dojrzewania. Zaczyna swoje życie jako protogwiazda wciąż osłonięta przez obłok molekularny, z którego powstała i wciąż gromadzi materię powoli prowadząc do powstania wokół niej dysku protoplanetarnego. Stopniowo wiatr gwiazdowy i promieniowanie rozwiewają otaczającą gwiazdę otoczkę gazowo-pyłową. Gdy ostatecznie  zostanie ona rozwiana, następuje faza dojrzewania charakterystyczna dla T Tauri. Gwiazdy typu T Tauri mają mniej niż 10 milionów lat i są znakomitym laboratorium do badania wczesnych etapów życia gwiazd i planet. Były pierwszymi zidentyfikowanymi młodymi gwiazdami.

Rok 2019 zakończy się pięknym zaćmieniem obrączkowym widocznym nad Indonezją. 26 grudnia cień Księżyca przykryje Słońce nad Półwyspem Arabskim po czym przebiegnie przez Ocean Indyjski zahaczając o południową krawędź Indii i Sri Lanki. Maksimum zaćmienia będzie miało miejsce na Sumatrze – niedaleko Singapuru. Dalej cień pobiegnie nad Pacyfik. Zaćmienie częściowe tego dnia będzie widoczne w całej Azji i z większości Australii. Jeśli ktoś będzie spędzał Święta w tym rejonie świata, zachęcam do odwiedzenia strony NASA by dokładniej zapoznać się z pasem widoczności zjawiska.

Agnieszka Włodarczyk

 

Nocne niebo nad Łodzią: grudzień 2019

 

Więcej o obiektach widocznych na nocnym niebie nad Łodzią opowiadamy w czasie pokazu z cyklu "Gwiazdozbiory łódzkiego nieba":